هدف مشترک سلطان های نفت و اسلحه در افریقا، ژاله وفا

jalehwafa@hotmail.com

در شماره قبل سیاست امریکا در زمینه نفت عراق را بررسی کردیم و موانع بر سر راه خیال خام غارت عراق را برشمردیم . اکنون در این نوشته به بررسی سیاست نفتی امریکا درقاره افریقا میپردازیم .
تاکنون ميزان ذخاير و توليد نفت كشورهاى آفريقايى در ميان كشورهاى بزرگ توليدكننده نفت، بسيار محدود به نظر مى رسيد. برطبق برآورد نشريه Arab oil and gas تا پايان سال 2003 ميزان ذخاير نفتى كشورهايى آفريقايى معادل 8/101 ميليارد بشكه و ميزان توليد اين كشورها در پايان همين سال روزانه افزون بر 401/8 هزار بشكه برآورد شده است.بر اساس گزارش اشپیگل 24 مارس 2004 کارشناسان , نفت موجود در زیر آبهای ساحل غربی افریقا را حدود 105 میلیارد بشکه تخمین زده اند. از طرفی کنفرانس بازرگاني (Cnuced)و توسعه سازمان ملل متّحد مجموع منابع نفتي اين قاره را 80 ميليارد بشکه برآورد کرده است، که اين رقم 8% کل منابع نفت خام جهان را تشکيل مي دهد و مطابق پيش بينيهاي شوراي اطلاعات ملي آمريکا،تا سال 2015 ايالات متحده خواهد توانست واردات نفت خود را از منطقه صحراي آفريقا از 16% کنونی، به 25% برساند. از هم اکنون، با توليد بيش از چهار ميليون بشکه در روز، آفريقا به اندازه مجموع سه کشور ايران، ونزوئلا و مکزيک نفت توليد مي کند. توليد آفريقا در عرض ده سال 36% افزايش داشته است، در حالي که در همين فاصله زماني، ميزان افزايش توليد ديگر قارّه ها 16% بوده است
امریکا از ناحیه ساحل عاج تا انگولا را جزو" منطقه منافع ملی " خود قلمداد کرده است . حداکثر تاسال 2015 افریقا میبایستی یک چهارم نیاز امریکا به نفت را برآورده سازد.
نفت افریقا برای امریکا مشحون از امتیاز است .چرا که نفت افریقا بعلت دارا بودن مقدار کمی گوگرد مرغوب ترین نفت است .از خلیج گینه تا ساحل نفتی گالوستون در تکزاس یک تانکر نفتی نیمی از مسافتی را طی میکند که ا ز خلیج فارس.و مهمتر از همه اینکه تمامی کشورهای افریقای غربی به جز نیجریه عضو کشورهای اوپک نیستند و برای نفت کشورهای غیر عضو اوپک صرفا عامل تقاضا است که قیمت نفت را تعیین میکند.
قبل ازبررسی خزیدن بی صدای نظامی امریکا به افریقا برای غارت منابع نفتی این قاره به اختصار ویژه گیهای چند کشور مورد نظر امریکا را در این قاره بررسی میکنیم.
كامرون: در ساحل غربى آفريقا قرار دارد. كامرون داراى منابع نفتى قابل توجهى است .کامرون نفت خام خود را صادر و نفت تصفیه شده را وارد میکند. علاوه بر نفت , قهوه، كاكائو، چوب و آلومينيوم اقلام صادراتى عمده ديگر كامرون را تشكيل مى دهند. ميزان ذخاير نفتى كامرون تا پايان سال 2003 بالغ بر 2/0 ميليارد بشكه نفت و ميزان توليد آن تا پايان همين سال روزانه بالغ بر 68 هزار بشكه در روز بوده است. توليد نفت اين كشور در سال 2003 روزانه بالغ بر 72 هزار بشكه در روز و در سال 2001 معادل 76600 بشكه در روز بوده است .

آنگولا: يكى دیگر از كشورهاى آفريقايى است كه در ساحل غربى اين قاره با اقيانوس اطلس قرار گرفته است. از نظر اقتصادى آنگولا با وجود منابع غنى معدنى و طبيعى که تازه در بهار امسال از 15 سال جنگ داخلی رهایی یافت .بعلت تداوم جنگ از رشد اقتصادی وا مانده است . آنگولا داراى منابع نفت، آهن، مس و فسفات و سنگ هاى قيمتي، به خصوص الماس است. ميزان ذخاير نفت خام اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 8/0 ميليارد بشكه و ميزان توليد نفت اين كشور در پايان سال 2003 روزانه بالغ بر 885 هزار بشكه بوده است. به گفته صندوق بين المللي پول، در آنگولا، شرکت شورون بر 75% از توليد نفت نظارت مي کند

الجزاير: الجزاير در شمال قاره آفريقا قرار دارد. الجزایر دارای منابع منابع نفت و گازطبيعى و همچنين معادن فسسفات و آهن و اورانیوم میباشد .ميزان ذخاير نفتى اين كشور 3/11 ميليارد بشكه بر آورد شده است. ميزان توليد نفت خام اين كشور در پايان 2003 بالغ بر 1857 هزار بشكه در روز برآورد شده است كه معادل 1/2 درصد سهم توليد نفت در جهان را به خود اختصاص داده است.

كنگو: كشورى در منطقه استوايى آفريقاست. كنگو داراى منابع نفتى قابل توجهى است و بيش از 80 درصد كل صادرات اين كشور به خارج را تشكيل مى دهد. شكر، قهوه و كاكائو محصولات عمده كشاورزى كنگو هستند. ميزان ذخاير نفتى اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 5/1 ميليارد بشكه برآورد شده است و ميزان توليد نفت اين كشور تا پايان همين سال بالغ بر 243 هزار بشكه در روز محاسبه شده است.
مصر: اين كشور در شمال شرقى آفريقا قرار دارد و در شمال به درياى مديترانه و از شرق به درياى سرخ محدود است. اقتصاد مصر به تولید نفت , پارچه و پنبه و صنعت توریسم وابسته است. ميزان ذخايرنفتى مصر تا پايان سال 2003 معادل 3/0 ميليارد بشكه برآورد شده است و ميزان توليد نفت اين كشور در پايان همين سال 750 هزار بشكه در روز بوده است.
ليبي: از كشورهاى شمال آفريقاست و در سواحل جنوبىد رياى مديترانه قرار دارد. اين كشور عضو صادركنندگان نفت اوپك است و 95 درصد اقتصاد اين كشور وابسته به نفت خام است. ميزان ذخاير نفت خام اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 36 ميليارد بشكه برآورد شده است. ميزان توليد نفت خام اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 488/1 هزار بشكه در روز بوده است.

گابن: كشورى در منطقه استوايى آفريقا و در ساحل غربى اين قاره قرار دارد. اين كشورنیز از كشورهاى صادركننده نفت است. علاوه برنفت اين كشور صادر كننده طلا، اورانيوم و منگنز هم هست. ميزان ذخاير نفتى گابن تا پايان سال 2003 معادل 4/2 ميليارد بشكه برآورد شده است ميزان توليد اين كشور هم تا پايان همين سال روزانه بالغ بر 240 هزار بشكه محاسبه شده است.

نيجريه: در غرب آفريقا و در ساحل شمالى خليج گينه قرار دارد. اين كشور عضو كشورهاى صادركننده نفت (اوپك) است و نفت 90 درصد ارزش صادرات نيجريه را تشكيل مى دهد. ميزان ذخاير نفتى اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 3/34 ميليارد بشكه برآورد شده است و ميزان توليد نفت خام اين كشور روزانه بالغ بر 185/2 هزار بشكه بوده است. نيجريه – نخستين صادرکننده آفريقايي نفت خام – قاعدتا تا سال 2007 بايد توليد روزانه اش را از 2/2 ميليون بشکه به 3 ميليون بشکه افزايش دهد، در سال 2020 اين مقدار به 42/4ميليون خواهد رسيد .

سودان: اين كشورکه در شمال آفريقا قرار دارد از كشورهاى بسيار فقير جهان است و علاوه بر نفت , پنبه نیز توليد مى كند. ميزان ذخاير نفتى اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 7/0 ميليارد بشكه برآورد شد. سودان که سه سال پيش صدور نفتش را آغاز کرده است هم اکنون 186000 بشکه در روز استخراج مي کند.

تونس: اين كشور در شمال آفريقا در ساحل درياى مديترانه قرار دارد. اين كشور داراى معادن فسفات سنگ آيين و منابع نفت است. ميزان ذخاير نفت خام اين كشور تا پايان سال 2003 معادل 3/2 ميليارد بشكه و ميزان توليد نفت اين كشور تا پايان سال 2003 روزانه بالغ بر 66 هزار بشكه برآورد شده است.
ديگر كشورهاى آفريقايى هم در مجموع 3/2 ميليارد بشكه ذخاير نفتى دارند و روزانه بالغ بر 74 هزار بشكه نفت توليد مى كند. به اين ترتيب كل ذخاير نفتى كشورهاى آفريقايى تا پايان سال 2003 معادل 8/101 ميليارد بشكه است و روزانه 401/8 هزار بشكه نفت توليد مى كنند کارشناسان، هم صدا، مي گويند که در ده سال آينده قاره آفريقا پس از خاور ميانه به دومين منبع نفت و احتمالا گاز طبيعي ايالات متحده تبديل خواهد شد. دو راه حل استراتژيک محور انديشه سياسي آمريکا را در افریقا تشکيل مي دهند: در غرب، لوله ي نفتي چاد-کامرون و در شرق لوله ي نفتي هيگلگ-پورت سودان.
علاوه بر نفت و منابع هیدرو کربنی امریکا به وابستگي خود به مواد اوليه توليد شده در اين قاره آگاهي يافته است: منگنز (توليدات فولاد)، کبالت و کروم که از ضروريات آلياژها هستند (از جمله در صنايع هواپيمايي)، واناديوم، طلا، آنتي موان، فلوئور، ژرمنويم... که جمهوري دمکراتيک کنگو (زئير سابق) و زاميبيا ٥٠ در صد ذخاير جهاني کبالت را در اختيار دارند. ٩٨ در صد ذخاير جهاني کروم در زيمبابوه و آفريقاي جنوبي است. به علاوه، اين کشور ٩٠ درصد ذخاير فلزي از گروه پلاتين (پلاتين، پالاديم، روديم، روتنيم، ايريديم و اسميوم) را در خود متمرکز کرده البته به اين فهرست بايستي الماس هاي صنعتي را هم اضافه کرد.

بنوشتهabramovici نويسنده ي کتاب "صخره ي اشغال شده"، پاريس ٢٠٠١,امریکا تحت لواي جنگ بر ضد تروريسم، حضور خود را در آفريقا گسترش داده است. و با آگاهي از وابستگي اش به مواد خام استراتژيک ، تعداد توافق نامه هاي اقتصادي و نظامي خود را با بسياري از کشورهاي آفريقائي افزون کرده تا بدين ترتيب «امنيت» ذخائر خام خود را افزايش دهد. در عرض چند سال، توجه سياسي و نظامي آمريکا به آفريقا به ميزان قابل توجهي افزايش يافته که شاهدش بازديد وزير امور خارجه، کالين پاول، از گابن و آنگولا، در سپتامبر ٢٠٠٢ (فقط يک ساعت حضور در هر کشور، صرفا براي اعلام وجود!)، سفر رئيس جمهور جرج دبليو بوش به سنگال، نيجريه، بوتسوانا، اوگاندا و آفريقاي جنوبي، در ژوئيه ٢٠٠٣، و دوره ي ژنرال چارلز ف. والد، معاون فرماندهي Eucom در ده کشور (غنا، الجزاير، نيجريه، آنگولا، آفريقاي جنوبي، ناميبيا، گابن، سائو تومه، نيجر و تونس) دو هفته پيش از برگزاري اجلاس اشتوتگارت بود. روساي ستاد ٨ کشور آفريقايي (چاد، مالي، موريتاني، مراکش، نيجر، سنگال، تونس، ...)، در روزهاي ٢٣ و ٢٤ مارس ٢٠٠٤، براي نخستين بار و بي سر و صدا، در مقر فرماندهي اورپايي ارتش آمريکا ()US-Eucomدر اشتوتگارت آلمان جلسه اي تشکیل دادند . بنابر نوشته Christophe Servan در اوموند دیپلماتیک ژانویه 2003" يک مقام بلند پايه فرماندهي نظامي ايالات متّحده در اروپا، ژنرال کارلتون فولفورد ، در ژوئيه 2002 به سائو توم و پرنسيپ رفت تا مسأله امنيت اپراتورهاي نفتي در خليج گينه و همين طور احتمال مستقر ساختن يک فرماندهي نظامي درجه دوي آمريکا در اين منطقه را، شبيه به آنچه اکنون در کره جنوبي وجود دارد، مورد بررسي قرار دهد.چرا که قرار است خليج گينه، که ذخائري به اندازه 24 ميليارد بشکه دارد،به نخستين قطب جهاني توليد نفت از طریق سکوهای شناور با چاه های بسیار عمیق تبديل شود."
بنا بر گزارش نشریه نیشن در خلیج گینه دو سوم امتيازهاي نفتي به پيمانکاران آمريکايي که "پيوندهاي نزديکي با دستگاه آقای رياست جمهوري بوش" دارند اعطا شده است. افتضاح خوردو برد ها و معاملات پنهان و زدو بند های شرکتهای نفتی با دولت امریکا آنقدر بالا گرفت که خبر گزاری رویترز در اوت 2004. اعلام کرد کميسيون نظارت بر بورس اوراق بهادار و معاملات آمريکا از 5 شرکت بزرگ نفتى اين کشور خواست اطلاعاتى در باره معاملات با دولت و مقام هاى کشور نفت خيز آفريقايى گينه استوايى در اختيار اين نهاد قرار دهند. اين کميسيون از شرکت هاى " اکسون موبيل " ، " شورون تگزاکو " ، " آمرادا هس" , "ماراتون اويل" و "دوون انرژى " درخواست اطلاعات کرده .سخنگوى اکسون موبيل، بزرگترين شرکت نفتى جهان گفت: "شرکت نامه اى از اين کميسيون دريافت کرده و ما قصد همکارى کامل با اين آژانس را داريم ."سخنگويان آمرادا ، شورون ، ماراتون و دوون انرژى نيز گفتند شرکت هايشان درخواست هاى مشابهى دريافت کرده اند.تحقيقات کميسيون ياد شده آمريکا همزمان با رسوايى " ريگز بانک " بر سر معاملاتى در حساب هاى بانکى تحت کنترل " تئودور اوبيانگ نگوما مباسوگو "، رييس جمهورى گينه انجام گرفته است که يکى از آنها کشف مقاديرى پول نقد به وزن 60 پوند در يک کيف است.يک کميته فرعى سناى آمريکا ماه گذشته بشدت از ريگز به دليل دست داشتن در فعاليت هاى مشکوک مالى با مشتريان بين المللى انتقاد کرد .براساس گزارش کميته فرعى سناى آمريکا، شرکت هاى نفتى در گينه استوايى احتمالا در اقدامات فساد آميز مالى در پرداخت يا معامله با مقام هاى محلى ، خانواده هاى آنان و سازمان ها و نهادهاى زيرنظر رسمى آنها دست دارند.اين گزارش مى افزايد، گينه استوايى ، نيجريه ، آنگولا و گابن ازاهميت فزاينده اى براى گروه هاى نفت و گاز برخوردار هستند زيرا اين شرکت ها قصد دارند منابع تامين نفت خود را متنوع ساخته و اين منابع را در مكانهايى ديگر به غير از آمريکا ، اروپا ، آسيا و خاورميانه پر تنش بيابند. همه اين 4 کشور آفريقايى توليد کننده عمده نفت خام مشکلات گسترده اى در ارتباط با فساد ، فقر و خشونت دارند. براساس اين گزارش، شرکت هاى نفتى در برخى موارد از طريق حساب هاى ريگز به دولت ، مقام ها و اعضا خانواده هاى آنان مبالع عمده اى پرداخت کرده اند. براى نمونه، اگزون موبيل مجتمعى به مساحت 50 جريب براى دفتر و محل اقامت کارکنان خود از سال 1996 تا 2001 مستقيما از همسر رييس جمهورى گينه استوايى اجاره کرد .همچنين درسال 2001، نام اجاره دهنده به "آباياک" تغيير يافت که شرکتى تحت کنترل رسمى رييس جمهورى است .ريگز که ازمدت ها پيش بانک رييس جمهورى و ديپلمات ها در پايتخت گينه استوايى بود در سال جارى 25 ميليون دلار به دليل عدم رعايت قوانين ضد پولشويى در معاملات با گينه استوايى و عربستان سعودي، جريمه پرداخت کرد

در عین حال .بانکهای امریکایی مامن امنی برای ثروت دزدیده شده توسط دولتمردان فاسد افریقایی است . اشپیگل در 24 مه 2004 از قول لوس انجلس تایمز نقل میکند در حالی که مردم افریقا در نبود آب و برق و غذا میسوزند و میمیرند , رئیس جمهور چاد در حساب بانکی خود در واشنگتن 500 میلیون دلار جمع کرده است . در حالیکه دو سوم مردم نیجریه با در آمد 1 دلار در روز زندگی میکنند منابع گاز نیجریه بیش از 5 بلیون متر مکعب تخمین زده شده است و ندادی عثمان وزیر دارایی نیجریه اظهار میدارد که " نفت ما را تنبل کرده است . قبلاما مغز خود را بکار میگرفتیم ولی اکنون جوانها به خود هیچ زحمتی نمیدهند و فاسد شده اند " در حالی که برخی دولتمردان افریقایی گرفتار فساد , سیاستی جز مدار بسته فقر و نا امیدی و از رشد ماندگی برای مردمشان به ارمغان نمی آورند ,مردم افریقا سهمی ازنفت خود ندارند .نفتی که مسلما اگردر یک اقتصاد سالم و ملی در چرخه تولید داخلی بکار برده نشود و به ارزانی به حراج گذاشته گردد فساد آور خواهد بود . این نفت در اقتصاد کشورهای مسلطی ادغام میشود که سهم شیر از" آینده بهتر" را تنها حق خود میپندارند وقتی که سفير آمريکا در کامرون ,هيوم اظهار میدارد ( واشنگتن فایلز اول نوامبر 2001 )« آفريقاي جنوبي ها و آمريکايي ها دلبستگي مشترکي نسبت به دموکراسي، اقتصاد بازار و جستجوي آينده اي بهتر براي همگان دارند!» بهره وری همگان را تنها در لفظ برای افریقاییها و سهم شیر را در عمل برای امریکائیان منظور دارد .این سهم شیر در گفته والتر کانشتاينر معاون وزير امور خارجه آمريکا در امور افریقا وضوح میابد وقتی وی اعلام میدارد " نفتّ قاره سياه " به صورت يکي از منافع ملّي استراتژيک ايالات متحده در آمده است "و جهت تامین امنیت سهم شیر بایدنفت و تروریسم را بزور سریشم بهم وصل کرد تا کسی چون اد رويس ، سناتور جمهوري خواه پرنفوذ ايالت کاليفرنيا و رئيس کمیسیون جنبی آفريقا، وابسته به کميته روابط خارجي مجلس نمايندگان، بتواند اعلام کند که " براي تأمين امنيت ملي پس از 11 سپتامبر، نفت آفريقا را بايد يک اولويت به شمار آورد! ".و بالاخره معامله بزرگ نقد و نسیه را باید جورج بوش انجام دهد وقتی "غارت نفت " را با " صدور امید" ( انهم واهی ) معامله پایا پای میکند!وی در دیدارتابستان گذ شته خود از افریقا اعلام کرد" افریقا در قلب ما جای دارد چرا که ما وظیفه اخلاقی خود میدانیم امید را در سرزمینهایی بر انگیزیم که ناامیدی مستولی شده است !
اما اینکه آیا امریکا برای افریقا امید است و یا بالعکس,را امید وارم در این نوشته از میزان تلاشهای امریکا برای دستیابی به نفت افریقا مشخص گردانده باشم .!
همانگونه که اشاره شد منابع آفريقابرای امریکا هم نويد دهنده اند و هم امتيازهاي سياسي مسلّمي دارند: همه اين کشورها، به استثناي نيجريا، بيرون از سازمان اوپک هستند و آمريکا مي کوشد با جدا کردن برخي کشورهاي نوپا از اوپک ، در دراز مدّت تضعيفش کند.بررسی این سیاست امریکا در باره حذف اوپک و نیز نفوذش در منطقه آسیای میانه را به نوشته بعدی وا میگذارم .
در پایان جوانان ایرانی راکه امید وارم موصوف توصیفات وزیر مالی نیجریه قرار نگیرند ,را به درس گرفتن از تجربه فرا میخوانم تا با دیده بصیرت به سرنوشت عراق و افریقا بنگرند و مصداق این جمله پیتر کوک نشوند که "من از اشتباهات خودم درس گرفتم و مطمئن هستم میتوانم هر یک ار آنها را تکرار کنم!"

ژاله وفا
از مجامع اسلامی ایرانیان
jalehwafa@hotmail.com