تب تند خشکسالی کشور را گرفت، گرمای بی سابقه هوا در زاگرس، مهر

خرم آباد - خبرگزاری مهر: در حاليکه اخبار گرمای بی سابقه در استانهای زاگرس نشين در صدر اخبار رسانه ها قرار گرفته اما گرمای هوا دراقصی نقاط کشور حکايت از تب تند خشکسالی دارد که هر روز بر شدت آن در مناطق مختلف و مناطق خوش آب و هوای زاگرس افزوده می شود.

به گزارش خبرنگار مهر، با سپری شدن ۱۰ ماه از سال آبی ۹۰-۸۹ بنا بر گزارشهای پايگاه مديريت خشکسالی کشاورزی مرکز تحقيقات کشاورزی و منابع طبيعی استان اصفهان همچنان خشکسالی با روند ماههای گذشته و حتی با شدتی بيشتر بر بخش اعظم ايران سيطره يافته و همانطور که انتظار می رفت افزايش دمای تابستان به همراه خشکسالی هايی که بر اقصی نقاط کشور حاکم شده بر وخامت اوضاع افزوده است.

در تيرماه سال آبی ۹۰-۸۹ تعداد کلاس های خشکسالی و ترسالی مشابه با ماه گذشته (خردادماه) است و همانطور که نمودار ۱ نشان می دهد ۴ کلاس خشکسالی بسيار شديد، شديد، متوسط و خفيف غلبه يافته و ۳ کلاس ترسالی خفيف، متوسط و شديد نيز به چشم می خورد.

خشکسالی متوسط با مساحتی در حدود ۴۵.۱ درصد کشور در جايگاه اول قرار گرفته و به صورت کمربندی ناحيه غربی را به ناحيه شمال شرقی و شرق پيوند می دهد، همچنين اين کلاس خشکسالی به مانند نواری از ناحيه غربی در امتداد کرانه های دريای عمان و خليج فارس به گوشه جنوب شرقی کشور می رسد.

خشکسالی خفيف در حدود ۲۶.۷ درصد از مساحت ايران را به خود اختصاص داده که در بخش جنوب شرقی، ترسالی متوسط و شديد را در بر گرفته و بر بخش عظيمی از گوشه شمال غربی کشور حاکم شده است. اين خشکسالی در نيمه شمالی استانهای اصفهان و خراسان رضوی نيز مشاهده می شود.

در سومين جايگاه، خشکسالی شديد با ۱۱.۳ درصد مشاهده می شود که از ناحيه شرقی يزد آغاز شده و پس از در برگرفتن انار و رباط پشت بادام به بيرجند می رسد، همچنين اين خشکسالی بخش جنوبی استان خوزستان شامل شهرهای آبادان، رامهرمز و ماهشهر را درگير کرده است.

خشکسالی شديد در يزد و اصفهان

اما خشکسالی بسيار شديد با ۴.۲ درصد کم ترين طبقه يا کلاس خشکسالی را به خود اختصاص داده که اين خشکسالی به صورت نواری کرانه دريای عمان را احاطه کرده و همچنين از بخش شمال شرقی استان اصفهان به ناحيه جنوب شرقی استان يزد کشيده شده است.

در شمال غربی ترين نقطه کشور و در نيمه جنوب، جنوب شرقی همچنان ترسالی حاکم می باشد، اما متاسفانه از وسعت آن کاسته شده به طوری که در مجموع در کل ايران شاهد ۱۲.۷درصد ترسالی هستيم که ۱۰.۱درصد به ترسالی خفيف، ۲ درصد ترسالی متوسط و ۰.۶ درصد به ترسالی شديد اختصاص يافته است.

مطالعه درصد تغييرات ميزان بارش از مهرماه ۱۳۸۹ تا تيرماه ۱۳۹۰ و مقايسه آن با متوسط درازمدت نشان می دهد که در کل ايران از مهر تا آذرماه شدت خشکسالی به تدريج افزايش يافته و از آذر تا اسفندماه با شيب زيادی روند شدت خشکسالی نزولی شده و با وجود افزايشی که در فروردين ماه در شدت خشکسالی مشاهده می شود، در ماه ارديبهشت شدت خشکسالی روند کاهشی را نشان می دهد و در خردادماه نيز می توان روند ارديبهشت ماه را مشاهده کرد اما در تيرماه کمی نسبت به خردادماه شدت خشکسالی افزايش يافته است.

آذربايجان غربی پرباران ترين؛ يزد کم باران ترين استان کشور

بنابر اين گزارش مجموع بارندگی ايران تا پايان تيرماه در سال آبی جاری، ۱۸۲.۵ ميليمتر بوده که ميانگين بارندگی درازمدت ايران در اين دوره، ۲۲۸.۷ ميليمتر ثبت شده است. اين در حالی است که درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلندمدت ۲۰.۲ درصد بوده و بالاترين درصد خشکسالی مربوط به جنوب استان سيستان و بلوچستان، ايستگاه چابهار با ۸۱.۳ درصد کاهش بارندگی نسبت به ميانگين درازمدت بوده که طی اين مدت، بارندگی اين ايستگاه نسبت به ميانگين درازمدت به يک پنجم کاهش يافته است.

از سوی ديگر بالاترين درصد ترسالی مربوط به ايستگاه زاهدان استان سيستان و بلوچستان با ۵۸.۶ درصد افزايش بارندگی نسبت به ميانگين درازمدت بوده که در طی آن بارندگی اين ايستگاه نسبت به ميانگين درازمدت بيش از ۱.۵ برابر شده است.

در اين بين پرباران ترين استان کشور آذربايجان غربی با حدود ۵.۶ درصد افزايش بارش نسبت به ميانگين درازمدت و کم باران ترين استان اين سرزمين استان يزد با حدود ۵۰.۵ درصد کاهش بارش نسبت به ميانگين درازمدت بوده است.

۳ دليل خشکسالی در کشور

يک عضو هيئت علمی دانشگاه و پژوهشگر محيط زيست نيز در اين رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر به تشريح علل خشکسالی در کشور پرداخت و عنوان کرد: به طور کلی می توان سه عامل اصلی را در اين زمينه دخيل دانست که در درجه نخست عامل جغرافيايی از درجه اهميت خاصی برخوردار است.

مزدک دُربيگی با يادآوری اينکه ايران در يک محدوده خشک کره زمين قرار گرفته و به طور طبيعی مشکل خشکسالی هميشه وجود داشته است، عنوان کرد: در درجه دوم موضوع اقليم به ميان می آيد که مربوط به دوره های خشکسالی و ترسالی می شود که اين را بايد از متخصصان مربوط پرسيد که ما در چه دوره ای قرار داريم و اين روند طبيعی است يا نه که در اين موضوع بايد تحقيقات گسترده ای انجام شود.

وی ادامه داد: سومين عامل چالشی ترين موضوع جهان امروز است که دانشمندان نام "گرمايش جهانی" را برای آن انتخاب کرده اند که به تغييرات اقليمی در سطح کره زمين اشاره می کند و کشور ما هم از آن دور نبوده و گرمايش جهانی می تواند بازخوردی بر خشکسالی در کشور باشد و آن را افزايش دهد.

تاثيرات خشکسالی بر محيط زيست طبيعی و انسانی ايران

دربيگی که دارای دکترای تخصصی مديريت محيط زيست پيرامون تاثيرات خشکسالی بر محيط زيست ايران عنوان کرد: در محيط زيست طبيعی وضعيت به شدت حاد خواهد شد.

وی با بيان اينکه در کشور ما در بحث پارکداری و مديريت مناطق حفاظت شده و عرصه های جنگلی و مرتعی به شدت مشکل وجود دارد، گفت: اين در حالی است که اين روند در حالی افزايش می يابد که آتش سوزی های گسترده دهه ۹۰ يکی از چالش برانگيزترين مسائل پيش روی مديريت اين مناطق در ايران به حساب می آيد.

دربيگی ادامه داد: علاوه بر مسائل ياد شده مديريت زيستگاه در اين مناطق به شدت مشکل می شود چون تامين منابع آبی و غذايی برای حيات وحش مشکل خواهد بود.

اين پژوهشگر و فعال محيط زيست با اشاره به اثرات خشکسالی بر محيط زيست انسانی، افزود: در بحث محيط زيست انسانی نيز بحران زياد خواهد بود به ويژه درباره صنايعی که آب مصرفی زيادی دارند و اگر خشکسالی تداوم داشته باشد يکی از منابع اصلی که آسيب می بيند همين منابع آبی است.

دربيگی ادامه داد: با کاهش منابع آبی جدا از بخش کشاورزی، صنايع وابسته به آب به شدت دچار بحران آب می شوند و يا صنعت بايد فشار بيشتری به منابع آبی بياورد که دوباره پيامد منفی بيشتر می شود يا تعطيل کند و در اين صورت هم پيامدهای منفی ديگری مانند بيکاری به وجود خواهد آمد که فقر و بيکاری باز خود يکی از عوامل اصلی تخريب کننده محيط زيست است.

مناطق زاگرس نشين در حال تجربه جديدی از خشکسالی

بنابراين در چنين شرايطی که متاسفانه کشور يکی از خشک ترين سال ها را تجربه می کند و خشکسالی بر اقصی نقاط ايران سيطره يافته است، توجه مسئولان و استراتژی های لازم و رويکردهای اساسی و مطلوب در زمينه مديريت خشکسالی می تواند تا حدودی از اثرات ناگوار خشکسالی ها که ممکن است در آينده ای نزديک ايران زمين را با شدتی بيشتر از گذشته درگير کند، بکاهد.

از سوی ديگر سرايت شدت خشکسالی به مناطق زاگرس نشين ايران که همواره جزء پرآب ترين مناطق ايران و دارای آب و هوايی مطلوب محسوب می شده اند اين روزها نگرانی فعالان محيط زيست را برانگيخته است.

خشکسالی در ايران پديده ای طبيعی است؛ اين جمله ای تکراری است که بارها از سوی کارشناسان محيط زيست رسانه ای شده است. اين در حالی است که عوامل مصنوعی که بر اثر زياده روی ها و تند روی های ما انسانها به وجود آمده عاملی تاثيرگذار بر روی خشکسالی های طبيعی اين سرزمين به خصوص زيستگاه ارزشمند زاگرس شده است.

در سال های اخير محيط زيست استان های زاگرس نشين با انواع و اقسام مشکلات طبيعی و غير طبيعی روبرو بوده اند و در اين بين آسيب های بسياری را نيز متحمل شده اند.

۳۳ درصد جنگلهای زاگرس در حال نابودی است

يک فعال محيط زيست پيرامون دلايل مصنوعی شدت گرفتن خشکسالی در منطقه زاگرس گفت: محيط زيست استان های زاگرس نشين در سال های اخير با مشکلات بسياری دست به گريبان بوده اند؛ آتش سوزی های گاه و بی گاه هر ساله بر پيکر زاگرس زخم می زنند تا بدين طريق کمبود نيرو و امکانات در کنار ناآگاهی برخی از جوامع محلی بيش از پيش به چشم آيد.

محسن تيزهوش ادامه داد: اين در حالی است که ثمره اين آتش سوزی های عمدی و غير عمدی، از بين رفتن تنوع جانوری و گياهی زاگرس بوده است و اين خطری جدی برای تداوم حيات بر اين پهنه گسترده و سبز به حساب می آيد.

وی با اشاره به تاثير خشکسالی در سال های اخير بر اکوسيستم زاگرس، يادآور شد: رويشگاه زاگرس بزرگترين جنگل طبيعی کشور به شمار می آيد و با وسعتی بيش از ۶ ميليون هکتار نقش غير قابل انکاری در پايداری های اندوخته های ژنتيکی اين سرزمين بر عهده دارد.

اين کارشناس محيط زيست ادامه داد: اين در حالی است که بخش عظيمی از منابع آبی ايران از طريق چرخه سبز زاگرس به وجود آمده در حاليکه جنگل های زاگرس با شدتی بيش از گذشته در حال نابودی اند.

تيزهوش بيان داشت: اين روزها شنيدن اين خبر که ۳۳ درصد از وسعت جنگل های زاگرس در حال خشک شدن هستند، بر نگرانی های دلسوزان محيط زيست ايران افزوده است.

گرمای بی سابقه در استانهای زاگرس نشين / زاگرس توان مقابله با خشکسالی را ندارد

وی يادآور شد: وقوع خشکسالی در اقليم زاگرس دلايل بسياری را در دل خود نهان کرده و به وجود آمدن چنين شرايط بحرانی حاصل يک مجموعه از عوامل مختلف بوده که متاسفانه برای کاهش اثرات منفی اين عوامل هيچ برنامه جامع و کارشناسانه ای در نظر گرفته نشده است.

اين فعال محيط زيست افزود: بر اساس نقشه منتشر شده از سوی پايگاه مديريت خشکسالی کشاورزی مرکز تحقيقات کشاورزی و منابع طبيعی استان اصفهان اکثر استان های زاگرس نشين در دو کلاس خشکسالی خفيف و متوسط جای گرفته و اين در حالی است که اين روزها گرمای بی سابقه بر روی استان های غربی کشور چيره شده است.

وی معتقد است که اقليم زاگرس در حال حاضر قربانی توسعه ای است که با چشمانی بسته تنها به فکر بازده های کوتاه مدت بوده و به همين دليل بر خشکسالی های طبيعی، تنش هايی که بر اثر پروژه های غيرکارشناسانه در حال اجراست، افزوده شده و با تداوم چنين برنامه هايی ايران از خدمات رايگان زاگرس بی بهره خواهد شد.

تيزهوش ادامه داد: سد هايی که امروز بر شانه های زاگرس احداث می شوند، يکی از اصلی ترين دلايل تخريب جنگلها، از بين بردن سرزمين های بکر بالادست و پايين دست، مهاجرت جوامع محلی به شهرها و...است در حاليکه زاگرس در طول هزاران سال نياز آبی کشاورزان و مردم را به راحتی تامين کرده است.

وی يادآور شد: يکی ديگر از عوامل تنش در منابع آبی زاگرس و تقويت خشکسالی در اکثر استان های زاگرس نشين، پروژه های انتقال آب بوده که متاسفانه ضربه های بسيار محکمی را بر پيکره زاگرس وارد آورده و بی توجه به طبيعت مکان انتقال دهنده آب، مرگ بوم‌سازگان منطقه را در پی داشته و با تهی شده سفره های آب زيرزمينی کشاورزان بی شماری بيکار خواهند شد.

اين کارشناس محيط زيست افزود: منابع آبی زاگرس در حال عقب نشينی است و اين برای تمامی استان های کشور خطری جدی به شمار می آيد.

***

به هر حال اين روزها که خشکسالی در مناطق مختلف ايران هر روز با شدت بيشتری نفوذ می کند بايد ضمن برنامه ريزی جامع برای مقابله با اين پديده از طرح های غيرکارشناسی که محيط زيست ايران را در مقابل اين پديده آسيب پذيرتر می کند به شدت خودداری کرد.

دکتر مزدک دربيگی مدرس دانشگاه در رابطه با راهکارهای مقابله با پديده خشکسالی عنوان کرد: راهکارها در اين زمينه که مفصل است ولی يک بخش آن جهانی است و نمی توان به صورت انفرادی مبارزه کرد و انگيزه بين المللی می خواهد مانند موضوع گرمايش جهانی.

وی ادامه داد: ولی در بخش ملی به نظر می رسد بايد به سمت راهکارهای سازش پذيری رفت يعنی راهبردهايی برای سازش انسان و محيط با تغييرات اقليمی و خشک سالی آتی تدوين کرد چرا که با استمرار روند فعلی خشکسالی يک مسئله قطعی است.

اين فعال محيط زيست تصريح کرد: در هر صورت يکی از اصلی ترين راهکارها بايد در بخش منابع آب باشد که زندگی وابسته به آن است و نخستين جايی است که از خشک سالی آسيب می بيند.

دربيگی يادآور شد: تا زمانی که مديريت منابع آب ما سنتی باشد به ويژه در بخش کشاورزی و همچنين مديريت تخصيص منابع آبی درست انجام نشود مانند حقابه محيط زيست و تخصيص آب به صنعت و کشاورزی و شهرنشينی بر اساس برنامه های آمايش سرزمين، نمی توان گفت که منابع آبی ما از خشکسالی جان سالم به در ببرند.

وی با تاکيد بر اينکه هر جا هم که آب نباشد بديهی است زندگی وجود نخواهد داشت، يادآور شد: اگر مديريت خشکسالی در چند سال آينده طرح جامع بلندمدت خشکسالی کشور را تدوين و درست اجرا نکند، خيلی نمی توان به زندگی سالم در ايران در چند سال آينده خوش بين بود.

به هر روی به نظر می رسد تداوم خشکسالی در کشور عزيزمان درس های بسياری را در خود نهفته کرده که بايد از اين هنگامه تلخ درس گرفته و به صورت عملی نشان دهيم که به روح حاکم بر اصل ۵۰ قانون اساسی کشور اعتقاد داشته و در همين راستا از هر نوع فعاليتی که محيط زيست را تخريب کرده و منابع آبی اين سرزمين را به هر دليلی آلوده و يا از بين ببرد، ممانعت به عمل خواهيم آورد.

از سوی ديگر بايد در شرايط بحرانی کنونی مديريت منابع آب و تدوين برنامه های جامع مقابله با خشکسالی را در دستور کار قرار داد تا قبل از بحرانی شدن اين وضعيت بتوان کشور را در مقابل آن تجهيز کرد.