گزارش پايانی گروه کار بررسی و چاره انديشی در باره وضع کنونی جمهوری خواهان دموکرات و لائیک

گروه کار بررسی و چاره انديشی در نخستين فراخوان خود ( ۱۰ فوريه ۲۰۰۷ ) وظيفه خويش را " پيش از هر چيز فراهم آوردنِ امکان يک گفت و شنودِ باز و سراسری ميانِ همه همراهان و علاقمندان، پيرامون مشکلات کنونی ما " اعلام کرده بود تا از طريق دعوت به اين بحث و گفتگوی جمعی " با آگاهی از نظرات و تاَملات يکديگر بهتر به ريشه ها و دلايل پيدائی موقعيت کنونی خود و راه های دگرگون ساختن آن پی ببريم. "
( همانجا) اينک پس از برگزاری دهمين گفت و شنود اينترنتی (۲۰ ژانويه ۲۰۰۸ ) و انتشار مقالات متعدد در اين زمينه از جانب همراهان، گروه کار به پايانِ کار خويش رسيده است.*
ما کوشيديم در اين مدت با تدارک بحثهای عمومی به همه مضامينی که از آغاز و پس از رايزنيهای گوناگون پيشنهاد کرده بوديم بپردازيم و همه جا در حد ممکن و با توجه به آمادگيهای موجود، تنوع نظرات و انديشه های مختلف در ميان خود را رعايت کنيم.
در اينجا قصد ما به دست دادن جمعبندی از تفصيل مباحثات کتبی و شفاهی در اين دوره نيست، متن کنونی گزارش اجمالی و فشرده ايست از ايده ها و راه حلهائی که از جانبِ همراهان و دوستان پيشنهاد شدند و مورد بحث و گفتگوی جمعی قرار گرفتند.
در دور نخست گفت و شنودها و نگارش مقالات که بيشتر معطوف به شناسائی ريشه ها و نمودهای بحران و دشواريهای کار ما بود جنبه های بارز نارسائيها و مشکلات و دلايل آنها مورد بحث و گفتگو قرار گرفت و به ياری اين گفتگو ها و نوشته ها توانستيم بار ديگر به بازنگری انتقادی گذشته بپردازيم و وجوه و ابعاد مختلف اين تجربه جمعی را وارسی کنيم : جنبش ج.د.ل. چگونه شکل گرفت، ويژگيهای آن چه بود، چه هدفهائی را پيش روی خود نهاده بود، روشنيها و ابهامات اين هدفها کدام بودند و چه اثراتی بر کار ما گذاشتند و با تکيه بر چه ظرفيتها و روشهائی کار خود را پيش برديم.
در وارسی کارنامه گذشته، همراهان کوشيدند از زوايای مختلف تجربه گروههای کار، واحدهای محلّی، اقدامات عملی ( اکسيون ها )، دو گردهمآئی سراسری و دو شورای منتخب آنها را بنگرند و با فاصله ای که امروز نسبت به آنها داريم، دست آوردها و کاستيهای هر يک را بسنجند. از خلال اين پرسشها و ارزيابيها، صورتِ برخی از مسائل با روشنی بيشتری در برابر ما قرار گرفت و بيان صريح تری پيدا کرد- گرچه هنوز هم پاره ای از آنها محتاج تجزيه و تحليلهای عميق تر و کار فکری بيشتری هستند که ضروريست در آينده دنبال شوند. مساله ساختار يکی از مسائل گرهی اين مباحث بودکه اين بار چه در نوشته ها و چه در گفتگوهای جمعی مورد نقد جدی قرار گرفت تا آنجا که ضرورت وجود شورای همآهنگی مورد ترديد و سوال واقع شد و پس از بازنگری انتقادی به کارنامه شورای همآهنگی، گروه کار سياسی و ارگانهای ديگر، از جانبِ برخی همراهان به عنوان ريشه و هسته اصلی مشکلات قلمداد شد. دوستان ديگری بر اين باور بودند که جنبش ج.د.ل. از اصول آغازين خود دوری و به ويژه پس از گردهمآئی دوم و حفظ شورای همآهنگی راه قهقرا و انحطاط در پيش گرفته. پروژه سياسی جنبش ج.د.ل. نيز مورد سنجش و ارزيابی انتقادی شماری از همراهان و طراحان بحث قرار گرفت. کوشش اين دوستان بر اين بود که کاستيها و ناروشنائيهای اين پروژه را از آغاز شکل گيری جنبش ج.د.ل. تا امروز از ديدِ خود آشکار سازند و در پرتوی آن هدفها و سمتگيريهای ج.د.ل. را بازبينی کنند و در عين حال وظايف اين مجموعه را در موقعيت مهاجرت و تبعيد بازشناسی کنند. نظر ديگری ناهمخوانی ميان پروژه ای که پس از نخستين گرد همآئی پيش روی داشتيم و ظرفيتهای واقعی و بالفعل اين مجموعه را منشاُ اصلی بحران ارزيابی ميکرد.
موضوع همکاری يا اتحاد با ديگر نيروهای جمهوريخواه، تعبيرهای مختلفی که از معنا، هدف و دامنه اين همکاريها در ميان ما وجود دارد و ارزيابی اقداماتی که به دنبالِ تصويبِ قرار اتحاد گسترده در گردهمآئی اوّل صورت گرفت از جمله مباحثی بود که در اين دوره بار ديگر نگاه های متفاوتِ موافقان و مخالفان را در اين زمينه بارز کرد. بحث بر سر بحران به بازانديشی نسبت به خود اين مفهوم نيز کشيده شد. اطلاق بحران به موقعيت کنونی ما از جانب پاره ای از دوستان مورد ترديد و پرسش واقع شد و ديگرانی با مکث بر سر بحران اعتماد و هویّت کوشيدند چهره اين بحران را با دقت بيشتری ترسيم کنند. موقت و گذرا بودن اينگونه بحرانها يا ذاتی و مداوم بودن آنها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و بر موقعيتِ عمومی نيروهای سياسی در دوران مهاجرت به عنوان زمينه و بستر اصلی اين دشواريها درنگ شد. ديدگاهِ ديگری ريشه واقعی مشکلاتِ کنونی را نه در اين يا آن اختلافِ نظری يا سياسی، بلکه به ويژه در شيوه های حلّ و فصل آنها ميديد. شيوه هائی که همچنان ميراث خوار گذشته است و برغم پذيرفتن مشارکت در يک حرکت دموکراتيک، هنوز اسير فرهنگ سياسی است که به آسانی مخالف را بدل به دشمن و راههای گفتگو، عمل و مدارا را در يک تجربه جمعی فراگير و کثرت گرا کور ميکند.
از جمله پرسشهائی که در اين بحثها به صورتهای مختلف مطرح و تکرار شدند و همچنان به صورت مفتوح پيش روی جمع همراهان قرار دارند و ضروريست در آينده به آنها پرداخته شود، بايد از معنا و مفهوم "جنبش" در کار ما و تبلور آن در عمل و در مناسباتِ درونی و بيرونی ما؛ جايگاه واقعی سه "خانواده" سياسی چپ، پيروان نهضتِ ملّی و دين باورانِ لائيک در اين مجموعه، ميزانِ مشارکت و همراهی هر يک از آنها در اين تجربه و کاميابی ها و ناکامی های ما در اين عرصه نام برد. بازشکافتن موضوع بديل سياسی و نسبتِ ما با قدرتِ مستقر و جايگاه جنبش ج.د.ل. از اين لحاظ در مقايسه با سازمانهای سياسی معطوف به قدرت، بار ديگر در مباحث اين دوره بازتاب پيدا کرد.
مجموعه بحثهای اين دوره پيرامون ريشه ها و نمودهای بحران و بازنگری گذشته طی شش گفت و شنود اينترنتی، در فاصله ۲۰ مه تا ۷ اکتبر ۲۰۰۷، به انجام رسيد و در پی آن گروه کار سه گفت و شنود ديگر، از ۹ دسامبر ۲۰۰۷ تا ۲۰ ژانويه ۲۰۰۸، به منظور چاره انديشی و ارائه پيشنهاد از جانبِ همراهان برگزار کرد.
در اينجا بايد خاطر نشان کرد که برخی از دوستانِ منتقد که در دور نخستِ بحثها به در خواستِ گروه کار در بيان و شناساندن کاستيها و نارسائيهای گذشته کوششی به خرج داده بودند از آنجا که در زمينه راه يابی و چاره انديشی برای رفع مشکلات و اصلاح و ادامه راه، طرح و پيشنهادی ارائه نکردند، متاُسفانه نتوانستند در اين دور از گفتگوها مشارکتی داشته باشند. اما همراهانی که با بازنگری انتقادی نسبت به آنچه گذشته در صدد رفع کمبودها و ادامه و پيگيری فعاليت های جنبش ج.د.ل. بودند و تعطيل و انحلال آنرا نادرست و از جهاتِ مختلف خطا ميدانستند کوشيدند از دل اين بحثها و درنگ بر سر نکته های گوناگونی که در نقد و بازانديشی اين تجربه مطرح شده بود، راه هائی را برای بهبودِ وضع و گشودن تنگناهای کنونی به مجموعه همراهان پيشنهاد کنند.
نکاتِ بارز پيشنهادات و ملاحظاتِ همراهان در زمينه راه يابی و چاره انديشی از اينقرار بوده اند:
۱- ملاحظاتِ عمومی : پافشاری بر سر باورهای مشترکی که از آغاز به اين مجموعه هستی داد و صدای آنرا از ديگران متمايز کرد. پايببندی به دموکراسی، استقلال، جدائی دين از دولت، جمهوريت و ردِ حکومتِ موروثی، دينی و ايده ئولوژيک.
جنبش نوپای ج.د.ل. در نيمه راهِ خود است و ميبايد با روشن کردن مضمون فعاليتهای خود به حرکتِ خويش ادامه دهد، به بيرون از خود نظر کند و با بازبينی نقشه و برنامه عمل و ترسيم چشم انداز آينده بر مشکلاتِ کنونی چيره شود. اين جنبش ميتواند با درآميختن کار فکری و سياسی در راه اجتماعی شدن پروژه جمهوری خواهی در ايران گام بردارد و به آن ياری رساند.
۲- پيشنهادهای مشخص :
۲-۱- سند سياسی- تقريبا تمامی همراهان بر اهميتِ سند سياسی به عنوان دست آوردِ نخستين گردهمآئی سراسری و به مثابه چارچوبِ عمومی اشتراکات سياسی و فکری اين مجموعه تاکيد کردند، هر چند در جريان گفتگوها نکاتی از سندِ سياسی نيز مورد پرسش قرار گرفت و فکر اصلاح يا تدقيق بندهائی از آن نيز مطرح شد. همچنين بار ديگر بر پيوستن فردی و داوطلبانه همراهان و اهميتِ ويژه حراست از پلوراليسم در جنبش ج.د.ل. و تنوع نظرگاهها و کثرت بينشها انگشت گذارده شد.
۲-۲- شورای همآهنگی- شورای همآهنگی و کارنامه آن، همچنانکه پيش ازين اشاره شد، به عنوان يکی از گرهگاه های مهم مناسباتِ درونی ما در اين مباحث مورد نقد و گفتگوی مکرر قرار گرفت. از نظر برخی همراهان، سرمنشاُ گرفتاريهای ما در وجود همين شورا و نحوه تشکيل آن در دو گردهمآئی پيشين نهفته است. بر اساس پيشنهاد اين دوستان، شورای همآهنگی ميبايست صرفاَ مرکب از نمايندگان نهادهای محلّی بوده منحصراَ به کار همآهنگی فعالیّتها بپردازد و تصميمات و موضعگيری های سياسی "پايدار" در گردهمآئی های سراسری گرفته شود و ساير موضعگيری ها بر عهده نهادهای محلّی ودر چارچوبِ برنامه مبارزاتی واحدها باشد.
نظر ديگری خواهان ارزيابی مجدد نسبت به اختيارات و مضمون کار شورا، چگونگی انتخابِ اعضای آن، اختياراتِ نشستِ سراسری و مساَله موضعگيری های سياسی در مجموع است. در اين زمينه نگاه متفاوتِ ديگری نيز وجود دارد که اصولاَ ضرورتِ وجود شورا را به زير سوآل ميبرد و پيشنهاد ميکندکه هر فرد يا جمعی به صورتِ داوطلبانه و به هر شکلی که خود مايل است در عرصه مورد علاقه خود فعاليت کند و تقيدی به يک ساختار معين مثل شورا وجود نداشته باشد. در چنين حالتی تدارکِ گردهمآئی های سراسری از طريق يک جمع همآهنگ کننده تدارک، عملی خواهد شد و موضعگيری های کليدی به ياری کنفرانسهای عمومی صورت خواهد گرفت.

۲-۳- گروه های کار- لزوم اقدامهای مبارزاتی و عملی همچنان برای بسياری از همراهان از جمله ضرورتهای مبرمی است که ميبايد در دستور کار هميشگی جنبش ج.د.ل. باشد. به همين دليل پيشنهاد تشکيل گروه های کار در زمينه های دفاعی، حقوق بشر، کارزارهای اعتراضی و نيز سمينارها و نشستهای فرهنگی-نظری بار ديگر مورد تاَکيد برخی همراهان قرار گرفت. در همين گفتگوها مساَله چگونگی همکاری با نيروهای سياسی ديگر نيز مورد پرسش و بحث واقع شد و با توجه به پيشينه اين گفتگوها از زمان گردهمآئی اوّل و برداشتهای مختلفی که از اين موضوع در ميان ما وجود دارد، پيشنهاد شد که در عين تاَکيد بر همکاری های عملی سنجيده، مشخص و هدفمند با ديگران، کوشش شود با تدوين سندی راهبردی در اين مورد ابهام ها و ناروشنی های آن زدوده شود.
۲- ۴- پايگاه اطلاع رسانی- با آنکه اين موضوع در طول مباحثی که گروه کار تدارک ديده بود به طور مستقل مورد گفت و شنود قرار نگرفت ولی با توجه به تجربه ناکام تارنمای صدای ما و چگونگی تعطيل آن از يکسو و اهميت وجود تارنمائی مستقل و متعلق به همه همراهانِ ج.د.ل. دوستان مختلفی ابراز تمايل کرده اند که برای راه اندازی چنين سايتی پيشقدم شوند.

با توجه به مجموعه اين ملاحظات و پيشنهادها، که حاصل چند ماه گفت و شنود شفاهی و قلمی ميان همراهان بوده است، و با توجه به اينکه پيشنهادِ گروه کار مبنی بر برگزاری نشستی حضوری پيش از گردهمآئی سراسری موردِ پذيرش شورای همآهنگی و تفاهم عمومی همراهان قرار گرفت، گروه کار اميدوار است نشستِ مشورتی و حضوری آينده با تدقيق و جمعبندی پيشنهادات و تشکيل گروههای کار به منظوِر تدوين اسناد لازم، راه تدارک و تصميم گيری های گردهمآئی سراسری آينده را با مشارکت و همدلی هرچه بيشتر همراهان، هموار کند.

فوريه ۲۰۰۸

* جز برگزاری ميز گردی به تاريخ ۱۷ فوريه که به دلايلی پيش بينی نشده و بيرون از اراده گرو کار و شرکت کنندگان ، به تعويق افناد.