شريعت اسلامی و حقوق شهروندی، گفتگو با حسن يوسفی اشکوری، مهدی مظفری و فريدون وهمن، راديو بين المللی فرانسه

ناصر اعتمادی - برنامه زمينه ها و زمانه ها - در پی دستگيری مجدد شماری از اعضاء جامعۀ بهائی ايران، آيت الله حسينعلی منتظری با صدور فتوايی ضمن دفاع از حقوق شهروندی بهائيان دستگير شده، از بهائيت نه بعنوان دين که بعنوان فرقه ياد کرد، زيرا، به نوشتۀ ايشان، بهائيان دارای کتاب آسمانی نيستند و از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی همانند زرتشتيان، يهوديان و مسيحيان اقليت دينی بهره مند از حقوق اساسی به شمار نمی روند.

با اين حال، آيت الله منتظری نوشته اند : "از آنجا که بهائيان اهل اين کشور هستند حق آب و گل دارند و از حقوق شهروندی برخوردار می باشند." چه بسا، موضع آيت الله منتظری در قبال بهائيان نوعی بدعت تلقی شود. زيرا، برای نخسيتن بار يکی از مراجع مهم روحانيان شيعه از حقوق ملی بهائيان، آنهم در مقابل يک دولت دينی بنياد نهاد شده از سوی خود روحانيان شيعه، پشتيبانی می کند. در اين حال، "بدعت" آيت الله منتظری بر ابهام و پيچيدگی مسألۀ حقوق بشر و حقوق شهروندی از منظر فقه شيعه نيز می افزايد : اولاً، ايشان به طور غيرمستقيم بنوعی ميان حقوق شهروندی و حقوق بشر جدائی قائل شده اند که گويا هيچ ارتباط منطقی، تاريخی يا فرهنگی و سياسی ميان اين دو حوزه وجود ندارد. از فتوای آيت الله منتظری چنين برمی آيد که ممکن است – همانند بهائيان – از حقوق اساسی بشر محروم بود، اما از حقوق شهروندی برخوردار شد. ثانياً، آيت الله منتظری شرط ضروری دين ناميدن يک ايمان يا آئين را برخورداری آن از کتاب آسمانی قيد کرده و به اين ترتيب نه فقط بهائيت را از شمول دين خارج انگاشته اند، بلکه محروميت آن را از حقوق بشر در قانون اساسی ايران نتيجۀ همين خصيصه توصيف نموده اند. و سوماً با اين استدلال، آيت الله منتظری ای بسا تعلق دينی را اگر نه تنها مرجع، دست کم از شروط مهم برخورداری از حقوق بشر فرض دانسته اند.

آيا می توان حقيقتاً حقوق بشر را از حقوق شهروندی جدا کرد؟ اگر شهروندی شرکت آزادانه افراد در ادارۀ امور جمعی است، تحقق آن بدون رعايت واقعی حقوق و آزادی های اساسی افراد، يعنی بدون رعايت حقوق بشر و در نتيجه بدون استقرار و نهادينه شدن دولت مبتنی بر صيانت از حقوق افراد ممکن است؟ و آيا می توان با اتکاء به ظرفيت های فقه شيعه به چنين واقعيتی از شهروندی و حقوق اساسی دست يافت؟ اين ها از جمله مسائلی است که در زمينه ها و زمانه ها، در گفتگو با آقايان حسن يوسفی اشکوری، پژوهشگر علوم دينی در تهران، مهدی مظفری، استاد حقوق بين الملل و اسلام شناس در دانمارک و فريدون وهمن، استاد زبان شناسی و ايران شناسی در کپنهاک و از اعضاء جامعۀ بهائيان ايرانی، مطرح کرده ايم. در اين گفتگو به ويژه پرسيده ايم : فتوای آيت الله منتظری در دفاع از حق شهروندی بهائيان به ريشه مسأله دست می برد يا بر ابهامات آن می افزايد؟

[برای شنيدن اين گفتگو اين جا را کليک کنيد]