كانديداتورى هاشمى رفسنجانى مخالفان و موافقان، معماى مشترك، باقر علوى، شرق

عزم احتمالى مجدد هاشمى رفسنجانى براى بازگشت به صحنه اجرايى كشور با مخالفت طيف تندرو محافظه كاران توام شده است. در شرايط حاضر بدون كمترين ترديدى مى توان بر اين ادعا اصرار نمود كه استقبال برخى از چهره هاى سياسى و فرهنگى متعلق به جبهه اصلاحات براى بازگشت مجدد رئيس جمهور پيشين ايران به صحنه اجرايى كشور يكى از دلايل اصلى محافظه كاران براى مخالفت با چنين گزينه اى است. هنوز مختصات دقيق از دست رفتن منافع محافظه كاران در پرتو تحقق احتمالى رويداد فوق مشخص نيست اما آنها با شناخت صحيحى از وضعيت آينده، پيشاپيش به استقبال از در مخالفت وارد شده اند. چرا كه تجربه گذشته نشان مى دهد او آنها را مجبور خواهد نمود با همكاران اصلاح طلب بر سر يك ميز بنشينند. از همين رو چندان درك دليل اصلى مخالفت محافظه كاران در اين مقطع دشوار نيست و شايد بتوان در يك ارزيابى كلى كه پرده هايى از آن در روزهاى اخير ناخواسته بالا زده شده، به واهمه محافظه كاران از احياى مجدد اصلاحات و از دست رفتن انديشه يكدست شدن حاكميت اشاره كرد. موضوعى كه متقابلاً زنگ هاى خطر ويژه را نيز براى اصلاح طلبان به صدا درآورده است.
اما در اين ميان انتقاد برخى چهره هاى متعلق به جبهه اصلاحات وجه ديگرى دارد. شايد بتوان در يك جمع بندى كلى محورهاى عمده اين دسته در مخالفت با رويكرد دوباره به چنين گزينه اى را تحت مسائلى چون منعطف نبودن حوزه قدرت سياسى، به حاشيه رانده شدن روشنفكران و پياده شدن الگوى توسعه متمركز و تك عرصه اى، انعكاس داد. موضوعاتى كه به نظر مى رسد رئيس مجمع تشخيص مصلحت خود نيز ترجيح داده درباره آنها سكوت اختيار كند و تاكنون كمتر ديده شده درباره آنها سخن بگويد. البته او در جريان انتخابات مجلس ششم و در مواجهه با پرسش هاى خبرنگاران همواره به اين نكته اشاره مى نمود كه برخى اتفاقات حاد سياسى از آنجا كه در زمان دولت وى روى نداده، لذا مسئوليتى متوجه او نيست. اما آن صراحت گفتار ظاهراً تا به امروز حداقل براى منتقدين او كافى نبوده است. شايد اين موضوع نيز مانند بسيارى از حاشيه هاى فعلى پيرامون او منبعث از ذهنيت متعارف بسيارى از دوستان و مخالفينش باشد كه ۲۵ سال با اين عادت ديرينه درست يا نادرست خو گرفته اند كه در پس پرده بسيارى از تحولات و وقايع مهم كشور بايد نام وى را بجويند. از همين رو برخى از ناظران سياسى معتقدند بخش عمده اى از تمايل احتمالى هاشمى رفسنجانى براى سكونت مجدد در ساختمان شماره ۱ خيابان پاستور، به رغم ريسك بالاى سياسى كه متوجه چنين اقدامى است، بيانگر عزم او براى اصلاح و پاكسازى برخى اتفاقات گذشته است. چرا كه موهبت زمان ۸ سال به وى اين فرصت را داده است تا به خوبى بر اين امر واقف شود كه پيشبرد سياست هاى صرف گذشته، رافع مشكلات فعلى گريبانگير كشور نخواهد بود. چندان دور از ذهن نيست كه در صورت قرار گرفتن مجدد وى بر مصدر امور اجرايى كشور به طور طبيعى توسعه اقتصادى بيش از گذشته از اولويت برخوردار خواهد شد. اما اين موضوع هيچ گاه موجب متروك ماندن و به حاشيه رفتن حوزه سياسى و نقد قدرت حاكم و تنگ شدن حوزه سياسى كشور _ يعنى همان چيزى كه برخى از اصلاح طلبان از آن بيم دارند _ نخواهد بود. چه اين بار گسترش حوزه عمومى جامعه و توسعه وسايل ارتباطى نه تنها به او بلكه به هيچ گزينه ديگرى فرصت چنين كارى را نخواهد داد. با اين وجود از اين حيث در ميان گزينه هاى مطرح براى انتخابات نهم رياست جمهورى وضعيت هاشمى رفسنجانى بسيار متفاوت تر از ديگران است. او هر اندازه كه در دوران رياست جمهورى خود در مواجهه با انتقادهاى اقتصادى حساسيت به خرج مى داد به انتقاد در حوزه مسائل سياسى از تساهل بيشترى برخوردار بود. شايد دعوت او از محمد خاتمى و مصطفى معين به كابينه خود و سپردن دو وزارتخانه مرتبط با حوزه روشنفكرى كشور به آنها بيش از همه به طبيعت ذاتى وى در اين عرصه معطوف بود. در واقع در پرتو همين نگاه تسامح گونه بود كه براى نخستين بار پس از اتمام جنگ، نشرياتى متولد شدند كه در فرداى دوم خرداد حتى از ادامه انتشار بازماندند. با اين وجود اين اقدامات به دليل اعمال نگاه حاشيه اى هيچ گاه در آن دوران مانع از نگرانى جامعه روشنفكرى كشور نشد و شايد نتيجه اى كه انتخابات مجلس ششم براى او رقم زد گذشته از تندروى برخى اصلاح طلبان، معلول نگاه ناخواسته فوق بود. از همين رو اين اعتقاد جدى هم اكنون در ميان بسيارى از تحليلگران سياسى كشور وجود دارد كه در صورت دستيابى مجدد وى به قوه اجرايى يقيناً آثار مترتب بر تجربيات او كه موجب برآيند مثبت و تقريباً كم چالش بر روند اصلاحات خواهد شد، به مراتب از تمام گزينه هاى مطرح براى انتخابات نهم رياست جمهورى بيشتر و تاثيرگذارتر است. در شرايط حاضر تجويز اضطرارى نسخه هاشمى رفسنجانى براى دوام اصلاحات شايد براى بسيارى از ذائقه هاى سياسى اعم از اصلاح طلبان و نومحافظه كاران همراه با تلخى باشد اما بايد مراقب بود كه اين اشتراك ذائقه خود به عاملى جهت تضعيف و انهدام جبهه اصلاحات نشود. اگر ديروز برخى اصلاح طلبان با شجاعت كم نظير و در بهترين دوران حيات سياسى خود، حضور بالانسرى چون او را براى عبور از برف و بوران هاى دوم خرداد شرط لازم مى دانستند، چندان تعجبى ندارد كه در شرايط پديد آمده فعلى، آنها پا را از اين حد فراتر بنهند و خواستار حضور دوباره وى جهت «ماندگارى» در فضاى متلاطم پس از خاتمى شوند. يقيناً براى بسيارى از اصلاح طلبان همان طور كه خود معترفند پيرى زودرس جامعه در عرصه پرورش و زايش نيروهاى ماهر سياسى، پديده متاثركننده و خطيرى است كه ذهن و روح هر انديشمند منصفى را در غبار غم فرو مى برد. اما هنگامى كه محافظه كاران جديد مسرور از موفقيت هاى اخير خود تنها گزينه حذف هاشمى رفسنجانى را تعقيب مى كنند، بى درنگ اين پرسش در ذهن تداعى مى شود كه در صورت توفيق محافظه كاران در اين كار وضعيت اصلاح طلبان چگونه خواهد بود؟ بدون كمترين ترديدى بايد اذعان كرد كسانى كه امروز حتى نمى توانند حضور يكى از بازيگران اصلى سياسى نزديك به جناح خود را تحمل كنند، اصلاح طلبان در معادلات آنها هيچ جايگاهى نخواهند داشت و البته اشتباه بزرگتر آن است كه گمان شود محافظه كاران براى چنين كارى محدوديت دارند. واقعيت آن است كه محافظه كاران به دليل بهره مندى از برخى مزيت هاى به مراتب بيشتر از اصلاح طلبان توان اقدامات خيره كننده دارند و چنانكه شواهد نشان مى دهد آنها خيلى زودتر از آنچه پيش بينى مى شد وارد برخى حوزه هاى دست نيافتنى مورد نظر اصلاح طلبان كه قبلاً فقط متهم به چنين قصدى بودند، شده اند. به طورى كه انتخاب يكى از نمايندگان غير روحانى به رياست مجلس و نيز گزينه هاى چهارگانه غيرروحانى آنها براى انتخابات نهم رياست جمهورى نشان مى دهد محافظه كاران جديد با در پيش گرفتن «استراتژى بازى حداقل اما كسب حداكثر امتياز» درصدد ارائه چهره و رفتار متفاوت ترى از گذشته هستند. شايد بتوان در روزهاى آينده و در يك پيش بينى زودهنگام ارائه چندين كانديداى همسو از سوى محافظه كاران براى تحت الشعاع قرار دادن نتيجه انتخابات را به نظاره نشست. چرا كه جناح مذكور به خوبى مى داند در شرايط فعلى از آنجا كه در اردوگاه خود كسى را همسنگ هاشمى رفسنجانى براى انتخابات پيدا نخواهد كرد، بهتر است حداقل از اين مهار نيم بند كه حكم خط و نشان كشيدن نيز براى او دارد به نحو مطلوب استفاده كند.

در اين باره به رغم اين كه برخى ناظران سياسى معتقدند انتقاد برخى لايه هاى محافظه كار عمدتاً معطوف به كاركرد گذشته هاشمى رفسنجانى است، ديدگاه ديگر معتقد است در شرايط حاضر محافظه كاران صرفاً در خصوص حضور او نوعى ديدگاه سلبى را تعقيب مى كنند و به دليل پاره اى ملاحظات از جمله سد احتمالى «پيران محافظه كار» بعيد است آنها در تداوم حركت خود همان اشتباهى را انجام دهند كه اصلاح طلبان با حذف ظاهرى وى از پروسه قدرت در ۵ سال پيش مرتكب شدند. بدين ترتيب همچنان مى توان بر اين مطلب تاكيد داشت كه نحوه برخورد با گزينه فوق امروز به معماى مشترك در ميان هر دو جناح سياسى كشور تبديل شود و رمزگشايى از آن به نظر نمى رسد كار ساده اى باشد. به هرحال فردى كه هنوز پس از گذشت ۸ سال همچنان بدون لكنت درباره موضوعات اقتصادى سخن مى گويد، به نظر مى رسد ايجاد فرصت مجدد براى او كه صريح تر از گذشته درباره حوزه سياسى نيز سخن بگويد، يكى از مطالبات عمده اى است كه بايد بيش از پيش مورد توجه جدى طيف هاى سياسى كشور قرار گيرد. بدون ترديد اگر اين واقعيت را پذيرا باشيم كه بستر و ضرورت جامعه امروز بيش از گذشته آمادگى تلفيق دو حوزه سياست و اقتصاد همراه با رويكردهاى مهم داخلى و خارجى آن را دارد، مناسب ترين گزينه انتخابات نهم كسى است كه با كمترين هزينه و در حداقل زمان بتواند از عهده پاسخگويى صريح به نيازهاى مهم كشور در هر دو حوزه بر آيد.