کم کاری در ترویج فرهنگ کتابخوانی، مهر

خبرگزاری مهر: بررسیهای صورت گرفته در استانهای مختلف کشور حکایت از فقر فضای کتابخانه ای و همچنین کمبود کتاب و دیگر چالشهای پیش روی کتابخوانی در اکثر استانها دارد.

به گزارش خبرنگار مهر، یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتابخوانی مردم آن مرز و بوم است و کشور تاریخی ایران اسلامی نیز از قدیم الایام تاکنون با داشتن تمدنی چندین هزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده است.

این در حالی است که متأسفانه آمار و ارقام ارائه شده از سوی مجامع و سازمانهای فرهنگی داخلی و خارجی در مورد سرانه مطالعه هر ایرانی چندان امیدوارکننده نیست و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز از این وضعیت بارها اظهار گله و ناخشنودی کرده اند و از مسئولان و ارگانهای مختلف خواسته اند تا با برنامه ریزیهای شایسته موانع و مشکلات ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه را حل و برطرف کنند تا توجه به کتاب و کتاب خوانی با وارد شدن به زندگی مردم به یک سیره و سنت رایج عمومی، همگانی و فراگیر تبدیل شود.

نمونه انتقادات رهبری از وضعیت کتاب و کتابخوانی در کشور را می توان در دیدار اخیر رهبر فرزانه و اندیشمند انقلاب اسلامی با مسئولان کتابخانه های بزرگ و عمومی و جمعی از کتابداران سراسر کشور مشاهده کرد که به نظر می رسد این دغدغه معظم له باید از سوی مسئولان مورد توجه قرار گرفته و در صدد حل چالش های پیش روی کتابخوانی در کشور برآیند.

چشم انداز توسعه کتابخانه های عمومی و وضعیت کنونی

تازه ‌ترین آماری که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده نشان می ‌دهد کتابخانه‌های ایران با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد و با کمبود کتاب جدید روبرو هستند.

از سوی دیگر، بر اساس همین آمار، تمایل به عضویت در این کتابخانه‌ها و مراجعه به آنها نیز اندک است و کم رغبتی جمعیت ایرانیان به مطالعه در تیراژ نازل کتابها قابل مشاهده است که کمبود اعتبارات این بخش نیز در کنار کم ‌توجهی برخی مسئولان را نیز می‌توان در وضعیت کتابخانه‌ها موثر دانست.

مطابق سند چشم‌ اندازی که سیاستهای کلان جمهوری اسلامی را مشخص می‌کند اعضای کتابخانه‌های عمومی ایران باید تا سال ۱۴۰۴ به ۲۰ میلیون نفر برسد که برای رسیدن به چنین موقعیتی لازم است استفاده کنندگان از کتابخانه‌های عمومی تقریبا ۲۰ برابر شوند و تعداد کتابخانه‌ها و امکاناتشان نیز به همان نسبت افزایش یابد که با وضعیت امروز و با توجه به تجربه سالهای اخیر، دست یافتن به چنین هدفی نیازمند برنامه ریزی جدی و هدفمند است.

از آنجا که ایران اسلامی قرار است تا سال ۱۴۰۴ خورشیدی به یکی از 15 کشور برتر جهان در زمینه کتا‌بخوانی و کتابداری تبدیل شود باید سرانه مطالعه و تعداد کتابخانه ها به استانداردهای جهانی نزدیک شود در حالیکه تازه ‌ترین آماری که از سوی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور منتشر شده نشان می‌دهد کتابخانه‌های ایران با استانداردهای جهانی فاصله‌ زیادی دارند.

همچنین مطابق معیارهای پیشنهادی اتحادیه بین المللی انجمنهای کتابداری در کشورهای در حال توسعه باید به ازای هر با سواد حداقل 1.5 جلد کتاب در کتابخانه‌های عمومی وجود داشته باشد که با این حساب لازم است بیش از ۷۹ میلیون جلد کتاب در قفسه کتابخانه‌های ایران جا بگیرد تا کشور به کمترین میزان پیشنهاد شده برای کشورهای در حال توسعه برسد که این میزان در شرایط کنونی 24 میلیون جلد است و تعداد کل کتابخانه‌های زیرپوشش نهاد یاد شده بیش از هزار و 700 باب است.

از سوی دیگر نهاد کتابخانه‌های عمومی اعلام کرده که سرانه مطالعه کتابهای غیردرسی به نسبت 10 سال پیش سه برابر شده و به ۱۸ دقیقه در روز رسیده است که به نظر این رقم میزان شایسه ای برای کشور ایران با سابقه فرهنگی چندین هزار ساله نمی باشد.

به هر روی وضعیت کنونی کتاب و کتابخوانی در کشور که مورد انتقاد نیز قرار دارد متاثر از چالش های مختلفی در این بخش است که در گزارش های خبرنگاران مهر از استانهای مختلف کشور مورد طرح قرار گرفته است.

کمبود فضای کتابخانه ای در اکثر استانهای کشور

کمبود فضای کتابخانه ای در دسترس عموم مردم از جمله مشکلات مهمی است که کتابخوانی در کشورمان را درگیر خود کرده است به طوریکه مطابق بررسی های خبرنگاران مهر در استانهای مختلف بیشتر استانهای کشور در این زمینه وضعیت چندان مناسبی ندارند.

استان مرکزی با جمعیت یک میلیون و 400 هزار نفری دارای 72 باب کتابخانه عمومی و مشارکتی است و در حال حاضر به ازای هر 25 هزار نفر تنها یک کتابخانه در این استان وجود دارد.

در استان قزوین با وجود 50 کتابخانه عمومی و 650 هزار جلد کتاب در این استان به دلیل کمبود فضا بیشتر سالنهای مطالعه به مخزن کتاب تبدیل شده است.

در استان آذربایجان غربی به ازای هر 27 هزار نفر یک کتابخانه عمومی وجود دارد که پیش بینی شده است این رقم در پایان سال 1404 به وجود یک کتابخانه به ازای هر 25000 نفر برسد.

وضعیت در سیستان و بلوچستان نیز چندان مطلوب نیست. در حال حاضر 9 کتابخانه در زاهدان، 9 کتابخانه در زابل، پنج کتابخانه در خاش، هفت کتابخانه در ایرانشهر، شش کتابخانه در سراوان، سه کتابخانه در راسک و سرباز، هفت کتابخانه در نیکشهر، چهار کتابخانه در چابهار و یک کتابخانه در کنارک وجود دارد ولی متاسفانه برخی از آن ها یا قدیمی هستند و یا به اندازه کافی کتاب در آن ها وجود ندارد.

اوضاع کتابخانه ها در خراسان شمالی هم تعریفی ندارد. درحالی مردم این استان از کمبود فضای کتابخانه ای به شدت گلایه دارند که هم اکنون در خراسان شمالی تنها 62 کتابخانه وجود دارد که از این تعداد 17 کتابخانه روستایی و 45 کتابخانه شهری است.

در کهکیلویه و بویر احمد نیز 49 باب کتابخانه نهادی و هفت باب کتابخانه مشارکتی وجود دارد که با این اوصاف به ازای هر 12 هزار نفر در این استان یک کتابخانه موجود است.

وضعیت کتابخانه های عمومی در ایلام تاسف بارتر است. در حال حاضر از چهار باب کتابخانه عمومی موجود در شهر ایلام دو باب استیجاری است که این وضعیت زیبنده مرکز یک استان نیست.

بافت فرسوده و قدیمی کتابخانه های استان خراسان جنوبی نیز از علل اصلی عدم رغبت و انگیزه جوانان برای حضور در این اماکن فرهنگی است به طوریکه قدیمی ترین کتابخانه بیرجند که در سال 1339 تاسیس شده است، طی پنج سال گذشته هیچگونه تعمیر و تجهیزی نشده و کلیه امکانات و تجهیزات آن قدیمی است.

مدیر امور کتابخانه های عمومی استان همدان نیز در خصوص وضعیت فعلی کتابخانه های عمومی این استان می گوید: این استان در حال حاضر دارای 62 کتابخانه عمومی است که با توجه به جمعیت یک میلیون و 700 هزار نفری استان، می توان گفت که هر 28 هزار نفر یک کتابخانه عمومی در این استان وجود دارد.

زنجانیها هم از کمبود فضای کتابخانه ای گلایه دارند. استان زنجان با برخورداری از یک میلیون نفر جمعیت دارای 57 باب کتابخانه عمومی فعال است که در مرکز این استان به ازای هر 42 هزار نفر یک باب کتابخانه وجود دارد که از این حیث محرومترین منطقه در استان محسوب می شود.

در استان گیلان نیز علی رغم وجود نزدیک به 99 کتابخانه عمومی همچنان کمبود فضای کتابخانه ای احساس می شود تا مردم این استان از وضعیت کنونی گلایه داشته باشند.

این در حالی است که در استان تازه تاسیس البرز نیز یک کتابخانه به ازای هر 62 هزار نفر وجود دارد که این رقم ضرورت توسعه فضای کتابخانه ای در این استان را روشن تر می سازد.

شاید گفتن اینکه مرکز یک استان دارای تنها یک کتابخانه عمومی است کمی دور از ذهن باشد اما شهر بوشهر به عنوان مرکز استان بوشهر تنها یک کتابخانه عمومی آن هم با ظرفیت کمتر از 100 نفر دارد.

فاصله معنادار فضای کتابخانه ای در استانهای کشور

در مجموع در بررسی های به عمل آمده عمده استانهای کشور با کمبود فضای کتابخانه ای مواجه هستند که این روند زنگ هشدار را در این بخش به صدا در آورده است.

این در حالیست که مقایسه های صورت گرفته حکایت دیگری نیز در خود دارد به طوریکه فاصله استانهای محروم و برخوردار کشور در زمینه فضای کتابخانه ای نیز فاصله معناداری است.

در حال حاضر در استانهای برخورداری چون اصفهان، شیراز، یزد، تبریز، مشهد و ... نسبت به استانهای محرومی چون ایلام، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویر احمد، همدان، زنجان، بوشهر و ... کمبود کمتری در این بخش احساس می شود که این روند نشان می دهد که مسئولان باید در این رویه بازنگری داشته باشند چرا توسعه فرهنگی زیرساخت توسعه در ابعاد مختلف است و به طور قطع در صورت توسعه زیرساخت ها در این بخش می توان شاهد شکوفایی در بخش های دیگر نیز بود.

چالشهای حوزه کتابخوانی؛ از عدم تنوع تا کمبود کتاب

با این اوصاف هر چند در استانهای برخوردار کشور کمبود فضای کتابخانه ای کمتر محسوس است ولی وضعیت کتابخوانی در این استانها نیز چندان وضعیت مطلوبی نیست که این امر نشان می دهد که چالش های دیگری غیر از کمبود فضای فیزیکی، حوزه کتابخوانی کشور را تحت تاثیر قرار داده است.

به عنوان مثال هر چند آمار و ارقام کتاب و کتابخوانی آذربایجان غربی با میانگین های کشوری کاملا برابری می کند اما با توجه به موقعیت خاص فرهنگی هنوز جای خالی عرضه کتاب های متناسب با تنوع قومی در این استان مرزی احساس می شود.

در استان یزد نیز که در بسیاری از شاخصهای کتابخوانی رتبه نخست را در سطح کشور از آن خود کرده است اما هنوز در بحث کیفی سازی کتابخانه ها مشکلاتی وجود دارد به طوریکه گرچه هم اکنون یزدیها از 117 کتابخانه فعال در شهرها و روستاهای مختلف بهره مند هستند اما کمتر کتابخانه ای حتی در مرکز استان مشاهده می شود که فضای آن جذابیت خاصی برای مخاطبان خود ایجاد کند

از سوی دیگر کمبود نیروی متخصص کتابدار یکی دیگر از اصلی ترین مشکل کتابخانه های یزد است که بر توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی تاثیر گذار بوده است.

استان اصفهان نیز علی رغم اینکه با 235 باب کتابخانه شامل 141 باب کتابخانه تحت پوشش نهادی، 93 باب کتابخانه مشارکتی و یک باب کتابخانه مستقل، در سکوی نخست کتابخانه‌های کشور ایستاده همچنان 10 میلیون جلد کتاب کمبود وجود دارد که این امر بر شاخصه های کتابخوانی در این استان برخوردار تاثیر گذاشته است.

در استان فارس نیز با وجود فعالیت 174 کتابخانه نهادی و مشارکتی همچنان سرانه زیر یک متر فضای کتابخانه ای نشان می دهد که این استان فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی هنوز با حد مطلوب فاصله زیادی دارد.

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

کتابخانه های مرکزی در اغما!

کمبود فضای کتابخانه ای در کشور در حالی است که عمده استانهای کشور دارای پروژه های نیمه تمام کتابخانه ای است به طوریکه در اکثر استانها کتابخانه های مرکزی به عنوان وسیع ترین کتابخانه هایی که می توانند کمبودهای موجود در هر استان را جبران کنند در اغما به سر می برند.

به عنوان مثال کلنگ احداث کتابخانه مرکزی استان مرکزی که در اراک قرار بود احداث شود چهار سال پیش توسط نماینده ولی فقیه وقت در استان که آن زمان آیت الله محسنی گرکانی بود (معاون قوه قضائیه کنونی) به زمین زده شد و تا امروز بر زمین مانده است.

این در حالیست که چهار سال از جانمایی مکانی تحت عنوان کتابخانه مرکزی اراک بر اساس برنامه‌های ملی توسعه سوم کشور می‌گذرد و همچنان این پروژه بلاتکلیف است.

در استان خراسان جنوبی نیز تنها کتابخانه مرکزی استان در بیرجند با زیر بنای هفت هزار متر در حال احداث است و هنوز به پایان نرسیده است.

در مشهد نیز به عنوان خاستگاه علم و فرهنگ و ادب و پایتخت معنوی ایران اسلامی طولانی شدن ساخت کتابخانه مرکزی این شهر که هم اکنون به 15 سال رسیده است، نقطه ضعف بزرگی برای تقویت فرهنگ مطالعه در این دیار به شمار می رود.

کتابخانه مرکزی خرم آباد در استان لرستان نیز بعد از 10 سال از آغاز به کار همچنان 60 درصد پیشرفت دارد تا این روند انتقادات رسانه ها و مردم خرم آباد را در پی داشته باشد. این در حالیست که مرکز لرستان با بیش از 345 هزار نفر شهرنشین تنها دارای 9 کتابخانه عمومی دارد.

در استان ایلام نیز بعد از گذشت 10 سال از کلنگ زنی کتابخانه مرکزی این پروژه مهم هنوز به بهره برداری نرسیده است تا کمبود فضای کتابخانه ای در این استان محسوس باشد.

همچنین در حالی خراسان شمالی با کمبود شدید فضای کتابخانه ای مواجه است که پس از گذشت پنج سال از آغاز ساخت کتابخانه مرکزی بجنورد زمان بهره برداری از این کتابخانه در پرده ابهام قرار دارد.

از سوی دیگر در استان کردستان نیز در جریان سفر دوم هیئت دولت به این استان ساخت کتابخانه مرکزی سنندج به تصویب رسید که متاسفانه به دلیل عدم پیگیری مناسب این پروژه با کندی مواجه شده است.

مدیرکل کتابخانه های استان قزوین نیز در این رابطه می گوید: بر اساس برنامه چهارم توسعه قرار بود مراکز استانها صاحب کتابخانه مرکزی شوند که برخی استانها این کار را اجرایی کرده اند که متاسفانه قزوین در این زمینه عقب مانده است.

این در حالیست که در برخی دیگر از استانهای کشور همچنان عملیات احداث کتابخانه مرکزی آغاز نشده به طوریکه در برخی از استانها از جمله زنجان، کرمان و بوشهر کمبود چنین فضای بزرگ و مجهزی کاملا احساس می شود.

کم کاری در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی

به هر روی مشکلات یاد شده تنها بخشی از مشکلات سخت افزاری است که در حوزه کتاب و کتابخوانی در استانهای مختلف کشور وجود دارد که باید برای حل آنها چاره اندیشی جدی صورت گیرد.

چالش های دیگری نیز حوزه کتابخوانی کشور را آزار می دهد که از جمله آن می توان به سرانه پایین مطالعه در کشور اشاره کرد که بخشی از این چالش را می توان به مشکلات سخت افزاری یاد شده مرتبط دانست و بخش دیگری را به کوتاهی دستگاههای فرهنگی و همچنین رسانه ملی در ترویج فرهنگ کتابخوانی ارتباط داد.

به هر روی در حال حاضر نه فضای فیزیکی کتابخانه ای در کشور و نه سرانه مطالعه در ایران اسلامی شایسته فرهنگ و تمدن کهن این مرز و بوم نیست که با این اوصاف باید متولیان این حوزه با توجه به دغدغه های موجود در صدد آسیب شناسی جدی در این بخش برآیند و برای رفع مشکلات قدم های موثرتری بردارند.