تاريخ تئاتر را نمي‌شود با اما و اگر تدوين كرد، ايلنا

ناصر حسيني‌مهر(نويسنده و كارگردان) كه در سنين جواني تجربه‌ي بازي با بزرگان تئاتر ايران را داشته، در سال 58، و اكمن قراضه‌اي از پشت شهرداري مي‌خرد و با هنرمندان ديروز تئاتر، هم كلام مي‌شود. بازيگران و تئاتر پردازاني همچون رقيه چهره‌آزاد، ايران دفتري، عطاا... زاهدي، مهين اسكويي و.... او به تازگي متن اين گفتگو را در قالب كتابي تحت عنوان « تئاتر ايران؛ چند روايت تازه» از سوي انتشارات افراز منتشر كرده است.

حسيني‌مهر در گفتگو با خبرنگار ايلنا افزود: من در آن زمان دانشجو – بازيگري 20 ساله بودم و انگيزه‌ام از تهيه اين گفتگوها، پژوهشي آكادميك يا تاريخ‌نگاري تئاتر ايران نبود. صرفاً كنجكاوي من پيرامون اين مساله كه بزرگان تئاتر ايران در چه شرايط و با چه امكاناتي عمارت تئاتر ايران را بناكردند، برايم موضوعيت داشت.

وي گفت: يادم هست كه آن زمان با زنده‌ياد چهره آزاد در تئاتر «سه خواهر» هم بازي بودم. او و هنرمنداني همچون مهين و مصطفي اسكويي به من لطف‌هاي فراواني داشتند و با حوصله كنجكاوي‌هاي من را پاسخ مي‌گفتند.

حسيني مهر ضمن بيان اين مطلب كه تاريخ تئاتر نمي‌شود با اما و اگر نوشت، اظهار داشت: براي رسيدن به يك تاريخ مدون و روشن براي تئاتر به همين دليل من بر اين باور برآمدم كه ثبت و انتشار اين روايت‌ها مي‌تواند دستمايه تدوين تئاتر ايران قرار گيرد و به آن استناد شود. به عبارت ديگر و در يك كلام؛ دانشگاه واقعي به اعتقاد من تجربيات نسل‌هاي گذشته است.

اين نويسنده و كارگردان ادامه داد: بايد ذهنيت موزه‌اي خود را راجع‌به ايران تغيير دهيم. تئاتر ايران، هنوز هم تئاتر جواني‌ است كه ريشه‌هايش پس از مشروطه رشد كرد و در دوره‌هاي مختلف و به فراخور شرايط اجتماعي در هر دوره، سرنوشت و موقعيت قابل توجهي داشته است كه براي تدوين يك تاريخ روشن از ريشه‌يابي آن‌ها ناگزيريم.

وي افزود: پس از مشروطه، تئاتر در شهرهاي تهران، رشت، تبريز و اصفهان، روند رو به رشدي را طي مي‌كرد و تا سال 57 عمارت باشكوهي از تئاتر ايران، به همت بزرگان آن دوره كه غالباً در سخت‌ترين شرايط كار مي‌كردند، بنا شد. اما اين عمارت پس از انقلاب، فرو ريخت و تا سال‌ها از تئاتر ايران هيچ صدايي شنيده نمي‌شد.

حسيني‌مهر افزود: تا اينكه پس از چند سال تعطيل بودن تئاتر، نسل‌هاي جديدي از راه رسيدند و چرخ تئاتر را دوباره به گردش درآورند. آنان ناگزير، عمارت جديدي را پي‌افكندند كه هيچ رد و نقشي از عمارت پيشين نداشت بنابراين بين اين دو نسل، گسلي ايجاد شد كه تا به امروز محسوس است.

وي گفت: به اعتقاد من اين فاصله بايد با تحقيق و پژوهش‌هاي تاريخي پر شود و نسل امروز تئاتر ايران از گذشته خود با خبر شود و بداند كه تئاتر در ايران چه موقعيت‌ها و چه ظرفيت‌هايي داشته است. از اين حيث روايت‌هايي اين چنيني مي‌تواند براي جوانان امروزي، جالب توجه باشد. مثلاً تصور اينكه زنده ياد رقيه چهره آزاد براي اينكه بتواند در آن دوره و به رغم رويكرد و تفكر ناصحيح مردم به تئاتر و صحنه، به سالن تئاتر برسد، ايفاي نقش كند و به خانه بازگردد، به ناچار در معابر عمومي لباس مردانه به تن مي‌كرده تا مورد آزار و اذيت قرار نگيرد، قطعاً براي جواناني كه امروز به راحتي از امكانات صحنه و اجرا برخورد دارند؛ جالب و آموزنده است.

اين كارگردان در ادامه گفت: من در اين گفتگو سعي كرده‌ام به جزئيات تئاتر، از نگارش نمايشنامه تا طراحي و كارگرداني پرداختي دقيق داشته باشم. البته پايش كتاب‌هاي از ايرج جنتي عطايي و بهرام بيضايي در مورد تئاتر ايران منتشر شده است اما آن‌ها چندان به جزئيات پرداخته‌اند به عنوان مثال من به جزئيات كار سيف‌الدين كرمانشاهي كه بعداز تحصيل در روسيه به ايران بازگشت و يكي از بزرگترين طراحان صحنه تئاتر ايران بود و يا ميرزاده عشقي و شيوه كار او اشارات مناسبي در اين كتاب داشته‌ام.
وي درخصوص استفاده نكردن از تصوير در اين كتاب افزود: من در اين كتاب از تصاوير استفاده نكرده‌ام چون اولاً از اجراهاي قديمي، عكس‌هاي چنداني در دست نيست و ثانياً انتشار معدود عكس‌هايي كه در اختيارم بود را در اين كتاب، موجه نمي‌دانستم اما قصد دارم در كتاب بعدي‌ام با جمع‌آوري عكس‌هاي بيشتر و مستند، بيشتر به جنبه‌هاي بصري تئاتر قديم ايران بپردازم.

گفتني است، ناصر حسيني مهر، فارغ‌التحصيل مدرسه عالي هنر پاريس است. او پس از اتمام تحصيل به آلمان رفته و 15 سال تجربه كار در تئاتر اين كشور را داشته. در سال 84 به ايران بازمي‌گردد و فعاليت‌ خود را با انتشار چندين كتاب و تدريس در مراكز آموزشي آغاز مي‌كند. همچنين او تاكنون 2 نمايش «هملت ماشين» و «اتاق شماره 6» را روي صحنه برده است.

حسيني مهر در مورد نمايش «هلت ماشين» كه مهر ماه سال جاري در تئاتر شهر روي صحنه رفت، گفت: اين اجرا نمره‌هاي خوبي را از منتقدين گرفت و برخي از آنها اين نمايش را اتفاق تازه‌اي در تئاتر ايران خواندند، استقبال خوبي هم از سوي مخاطبان صورت گرفت ولي چيزي كه براي من سوال برانگيز است،
دعوت نشدن من به جشنواره تئاتر فجر بوده كه تا به امروز صورت نگرفته.
شايد به زمان بيشتري نياز دارم تا از روابط و ضوابط موجود در عرصه تئاتر ايران سردرآورم.